ردپای غول‌‌ها
زمان بسیار زیادی است که نسل دایناسورها منقرض شده اما ردپاهای آنها هنوز باقی مانده است. داستان‌های عجیب و غریب زیادی درباره اینکه این مخلوقات چطور زندگی می‌کرده‌اند و چرا منقرض شده‌اند، روايت مي‌شوند
امی بارت/ ترجمه: آزاده ارشدی| زمستان 2000، شلدون جانسون 84‌ ساله سوار بیل مکانیکی‌اش شد تا تپه 13‌متری که در مزرعه کوچکش در جنوب ایالت یوتا بود را صاف کند. این عینک‌ساز بازنشسته، تخته‌سنگ مستطیل شکلی پنج متري را بلند کرد و همان موقع بود که ردپای دایناسورها را برای اولین بار دید. اشتباه نمی‌کرد، بند انگشت‌ها، اندازه‌ها و چنگال‌ها همه حاکی از یک چیز بود. جانسون شروع به کار کرد، دانشگاه‌ها و ادارات دولتی را در جریان گذاشت و ظرف مدت کوتاهی صدها تماشاگر کنجکاو از دیرینه‌شناسان گرفته تا کارمندان دولتی به مزرعه او سرازیر شدند. سال‌ها بعد صدها ردپا در این منطقه از زیر خاک بیرون آورده شد. / دیسکاور، آگوست 2010 ص 68

فسیل اسکلت‌ها برای تشخیص آناتومی جانوران مناسب هستند اما جای پا و سایر اثرات به‌جا مانده انگار عکس‌هایی هستند که در زمان حیات جانور گرفته شده‌اند. وقتی استخوان جانور منقرض شده‌ای را در دست می‌گیریم مثل این است که باقیمانده آن را در اختیار داريم ولی جای پاها از زمانی باقی مانده‌اند که جانور نفس می‌کشیده است. مارتین لاکلی، دیرینه‌شناس دانشگاه کلورادو می‌گوید: «رد پاها چیزهایی مثل سرعت حرکت جانور، رفتارهای فردی و اجتماعی آن را نشان می‌دهند. این ردپاها نشانگر انواع مختلف دایناسورها هستند که به صورت گروه‌های بزرگ با هم زندگی می‌کردند و تناسب دوران نوجوانی به جوانی و آماری از تعداد آنها در منطقه را به ما نشان می‌دهند.» بنابراین از نظر لاکلی تنها ردپاهایی که جانوران از خود به جا می‌گذارند می‌توانند به ما بگویند که دایناسورها چگونه شکار می‌کردند یا چطور غذا می‌خوردند.

روزی از روزهای زندگی
روزی روزگاری در 198 میلیون سال پیش، شاید دايلافوسايور یا دایناسور مشابهی (خزنده گوشتخوار نیم تنی که حداقل دومتر ارتفاع و حدود هفت متر طول داشت) در لجن‌زاری در کناره دریاچه دیکسی، جایی که اکنون در جنوب غربی ایالت یوتاي آمریکا واقع است، چمباتمه زده بود (چون دیرینه‌شناسان هیچ نوع فسیلی را نتوانستند با ردپاها تطبیق دهند، تنها می‌توانند به طور تقریبی جانوران را براساس آناتومی‌شان تشخیص دهند.) شاید جانور ترسناکی در این سرزمین گام برداشته ‌باشد و یا شاید به دنبال شکار بعدی خود می‌گشته‌ است. آنچه ما اکنون می‌دانیم وضع و حالت و حرکات اين هيولا است. او ماهیچه‌ها و چنگال‌های قدرتمندش را در گل و لای فرو می‌کرده و بعد پاها و دمش را در گرمای خشک آن دوران به این سو آن سو می‌کشیده ‌است. این صحنه در کمتر از 100 متری جايي كه جانسون ردپاها را کشف‌کرد، رخ داده‌ است. به‌زودی پس ‌از اینکه دایناسورها از آن منطقه عبور کردند، سطح آب دریاچه بالا آمد و رسوبات، آثار به‌جا مانده را شست و جای پاها را پر کرد و تنها ردپاها روی ماسه سنگ‌ها به‌جا ماند. سال 2004، جای پاهای جانور گوشتخواری کشف شد که تنها نمونه‌ای در دنیاست که اثرات دست حیوان را به وضوح نشان می‌دهد. کمبود علامت‌گذاری‌ها حاکی از این است که جانور به ندرت می‌نشسته اما در جاهایی که ‌نشسته می‌توان وضع و حالت نشستن‌اش را تشخیص داد. پرندگان امروزی مثل اموس (پرنده بزرگی در استرالیا) پاهای خود را در زیر بدن‌شان جمع می‌کنند. تراپادها نیز دقیقا چنین می‌کردند. این نوع شباهت‌ها تئوری معروفی که پرندگان از نسل دایناسورهای گوشتخوار هستند را تقویت می‌کند. جای پاهایی که جانسون کشف کرد به‌ما می‌گویند که چگونه این دایناسورها طعمه خود را چنگ می‌زده‌اند. در بازسازی اسکلت دایناسورها که اکنون اغلب در موزه‌ها قرار دارند، به این نتیجه می‌رسیم که دست‌های دایناسورهای گوشتخوار در جلوی بدن جانور به سمت پایین برگشته بودند. زمانی‌که استخوان‌های این جانوران را نگاه می‌کنید، مشاهده می‌کنید که آنها شانه‌های خود را جابه‌جا می‌کرده‌اند تا بتوانند دست‌هایشان را به آن صورت درآورند. این آثار به‌جا مانده نشان می‌دهند که این جانوران می‌توانستند شکارشان را چنگ زده و در زماني كه آن را تکه‌تکه می‌کرده‌اند، نگه دارند.

جامعه دایناسورها
مشکل است که بگوییم ردپاهای مختلف دایناسورها از چه زمان‌هایی به‌جا مانده‌‌اند. تاکنون محققان 25 لایه گل‌ولای کشف کرده‌اند که هرکدام از آنها شامل ردپاهایی از دوران زمانی مختلفی هستند. حتی تفاوت زمانی برخی از این ردپاها به دو میلیون سال نیز می‌رسد. دایناسورها شنا هم می‌توانستند بکنند. شنا جزئی از روابط اجتماعی آنها بوده و به صورت گروهی شنا می‌کرده‌اند. اکثر دایناسورها این ردپاها را همان‌طور که در دریا غوطه‌ور بوده‌اند به‌جا گذاشته‌اند. در نواحی عمیق‌تر دریاچه، دایناسورهای کوچک‌تر که به‌دلیل دم، گردن باریک و بلندشان شناخته شده‌اند روی آب شناور بوده‌اند و انگشتان پایشان به لجن کف آب برخورد می‌کرده است. همچنین این آثار حاکی از این هستند که احتمالا دایناسورهای بزرگ‌تر عادت داشته‌اند تا در آب‌های کم‌عمق راه بروند و لبه دریاچه را چنگ بزند. در بستر دریاچه شواهد بسیار کمی از آثار دایناسورهای گیاهخوار به‌دست آمده است ولی گوشتخواران با هدف ماهی‌گیری در آب‌های گرم غوطه می‌خوردند. هزاران فسیل ماهی در این منطقه کشف شده ‌است؛ برخی از این آثار از لای دندان‌های دایناسورها نیز کشف شده است. ردپاهای دایناسورها به نوع زندگی این جانوران نیز اشاره می‌کند. در جنوب بولیوی در نزديكي لاپاز، پایتخت این کشور، بیش از 5 هزارجای پا یافت شده است که متعلق به 465 نوع مختلف دایناسور مربوط به دوران کرتاسه است. در روی تپه‌ای به نام هوماکا، رد پای 11 ساروپاد نوجوان (پسر عموهای دایناسورهای عظیم‌الجثه به نام برونتوزوروس) کشف شده است. جای پاهای آنها حاکی از این است که این جانوران به صورت گروهی مانند فیل‌های امروزی یا غازهای مهاجر با هم حرکت می‌کردند. ردپاهای متقاطع در معدن سنگ آهک بولیوی نشان می‌دهند که ظاهرا 68 میلیون سال پیش گروه تايتانوزوروس‌ها در جست‌وجوی غذا و آب در دریاچه ماقبل تاریخ این منطقه جمع می‌شدند.

بنیاد گونه‌ها
50 میلیون سال قبل، پیش از اینکه تايتانوزوروس‌ها جنوب بولیوی را بپیمایند، پرنده‌ای به سرعت در بین دایناسورهای دوره کرتاسه حرکت می‌کرده. این پرندگان نیز ردپاهای خود را به جا گذاشته‌اند. فسیل اسکلت‌ها به وضوح نشان نمی‌دهند که این پرندگان در دوره کرتاسه بوده‌اند اما آثار به جا مانده حاکی از این هستند که این پرندگان در کنار دایناسورهای گیاهخوار حرکت می‌کرده‌اند. جای پاهای به جا مانده در جنوب آلمان متعلق به 240 تا 245 میلیون سال پیش متعلق به جانوری به اندازه گربه به نام روتوداکتیلو است که تنها به خاطر جای پاهایش شناخته شده است. روتوداکتیلو‌ها، احتمالا نجات‌یافتگان دایناسورهای باستان بوده‌اند که پس از اینکه دایناسورها و کروکودیل‌ها به دو شاخه مجزا تقسیم شده‌اند حیات داشته‌اند. بنابراین رد پاهای باقی مانده از آنها در آلمان نشان می‌دهد که دایناسورهای اولیه چقدر با نظایر خود فرق داشته و اینکه این جانوران به مدت 175 میلیون سال بر زمین حکمفرمایی می‌کرده‌اند.
اجداد دایناسورهای اولیه مثل روتوداکتیلوها نیز کوچک بوده‌اند با استخوان‌هایی شکننده که به ندرت به قدر کافی مانده‌اند که فسیل شوند. دیرینه‌شناسان به دلیل اینکه استخوان‌های کمی به جا مانده‌اند، برای تکمیل اطلاعات خود به ردپاها متمایل شدند. فقدان فسیل‌، تایید کامل این نظریه را که روتوداکتیلو‌ها نمونه‌های اولیه دایناسورها بوده‌اند را مشکل می‌كند اما احتمالا دایناسورها زودتر از آنچه دانشمندان تصور می‌کنند پدیدار شده و زندگی می‌کرده‌اند. استیو بروسات ، دیرینه‌شناسی از موزه تاریخ طبیعی نیویورک می‌گوید: «بعضی اوقات ردپاها منجر به تجدید نظرهای قابل توجهی از تاریخ رشد تکاملی این جانوران می‌شوند. یکی از مهم‌ترین این تجدیدنظرها ژانویه گذشته رخ داد، وقتی ردپاهایی در جنوب لهستان کشف شد. این ردپاها متعلق به تتراپادهای اولیه (با چهارپا) با قدمتی تقریبا 400 میلیون ساله بودند، این ردپاها 18 میلیون سال قدیمی‌تر از قدیمی‌ترین استخوان تتراپادی که کشف شده بود، هستند. این نتیجه دانشمندان را مجبور کرد تا در یافته‌های خود در مورد زمان و چگونگی انتقال جانوران آبزی به خشکی تجدیدنظر كنند. محققان ردپاهای دایناسورهای مختلفی که در جنوب و مرکز لهستان به جا مانده‌اند را آزمایش کرده‌اند. بعضی از این آثار از عصر تریاس هستند، گودال‌های خاک رس بزرگ، جا پاهای بسیار زیادی از دایناسورها و خویشاوندان آنها را حفظ کرده است. این ردپاها می‌توانند رشد تکاملی دایناسورها را میلیون‌ها سال قبل‌ترحتی تا قبل از روتوداکتیلوها افزایش دهند. هدف نهایی کشف دلیل کمیابی دایناسورها، در زمان حضور عادی آنها است. استخوان‌ها می‌توانند پاسخ این سوال را بدهند، اما اندام این جانوران میلیون‌ها جای پا به جا گذاشته درحالی که ....